NHIỄM KÍ SINH TRÙNG LÀ GÌ?
Kí sinh trùng là những sinh vật sống trên hoặc trong một sinh vật sống khác, được gọi là vật chủ, kí sinh trùng sử dụng vật chủ như nguồn tài nguyên để nuôi sống bản thân. Có 3 loại kí sinh trùng có thể gây bệnh cho người là động vật đơn bào, giun sán và kí sinh trùng trên da.
Động vật đơn bào là những vi sinh vật mà cơ thể chỉ có một tế bào, có thể sống tự do hoặc kí sinh. Chúng có khả năng sinh sản nhanh chóng trong cơ thể người, do đó có thể gây nên nhiễm trùng nghiêm trọng dù lúc đầu chỉ nhiễm 1 con kí sinh duy nhất. Những động vật đơn bào sống kí sinh trong ruột người lây từ người này sang người khác chủ yếu qua con đường phân miệng (ví dụ do ăn phải thực phẩm hoặc uống nước nhiễm bẩn, hoặc do tiếp xúc trực tiếp). Những động vật đơn bào sống kí sinh trong máu hoặc mô truyền từ người này sang người kia do vật chủ trung gian truyền bệnh, thường là do động vật chân khớp, ví dụ như lây truyền do muỗi chích.
Các động vật đơn bào gây bệnh cho người thuộc 4 ngành của động vật đơn bào là ngành Trùng biến hình, ngành Trùng roi, ngành Trùng lông và kí sinh trùng lớp Bào tử. Ngành trùng biến hình, là những động vật đơn bào di chuyển và bắt mồi bằng chân giả, đại diện chủ yếu là amíp, điển hình là Entamoeba histolytica gây bệnh lỵ amip. Ngành trùng roi, đại diện là Gardia gây tiêu chảy và Leishmania lây do bị ruồi cát chích đốt. Ngành trùng lông, đại diện là Balatidium, lây truyền qua đường phân miệng, gây bệnh tiêu chảy có thể gây thủng ruột. Kí sinh trùng lớp Bào tử là những sinh vật mà giai đoạn trưởng thành mất có khả năng di chuyển, ví dụ như Plasmodium (kí sinh trùng sốt rét), hoặc Cryptoporidium gây bệnh tiêu chảy.
Giun sán là những sinh vật đa bào, giun sán trưởng thành mắt thường có thể nhìn thấy được. Giun sán có thể sống tự do hoặc kí sinh. Có 3 nhóm giun sán kí sinh chính trong cơ thể là giun dẹp, giun móc và giun tròn. Giun dẹp gồm sán và sán dây. Giun móc là những giun mà con trưởng thành sống trong đường tiêu hóa của người. Giun tròn là những loài có thể sống kí sinh trong đường tiêu hóa, máu, hệ bạch huyết, hoặc mô dưới da. Giun tròn phát triển qua nhiều giai đoạn, từ trứng phát triển thành ấu trùng rồi mới thành giun trưởng thành. Ấu trùng giun tròn có thể kí sinh trong nhiều cơ quan khác nhau và gây bệnh cho người. Giun đốt là một ngành của giun sán, thường không được xem là kí sinh trùng, tuy nhiên có một loài của ngành này có khả năng tấn công con người chính là con đỉa.
Động vật kí sinh ngoài da thường được dùng để chỉ những sinh vật như ve, bọ chét, chí rận, và con mạt. Ve là động vật thuộc lớp nhện, sống bằng cách hút máu sinh vật khác, và truyền bệnh trong quá trình hút máu. Bọ chét thuộc lớp côn trùng, sống bằng cách hút máu, chúng chính là vectơ truyền bệnh dịch hạch, từng giết chết 1/3 dân số Châu Âu vào giữa thế kỷ 14. Chí rận lây trực tiếp từ người sang người, gồm 3 loại: chí sống trên da đầu, rận mu sống ở lông mu, và rận kí sinh trên da, hút máu để sống. Mạt thuộc lớp nhện, chúng chủ yếu gây dị ứng. Động vật kí sinh ngoài da sống kí sinh trên hoặc trong lớp da người trong nhiều tháng, nhiều năm. Chúng có thể tự gây bệnh hoặc đóng vai trò là vectơ truyền bệnh của các loài khác. Tuy nhiên vai trò vectơ truyền bệnh của chúng nguy hiểm hơn nhiều, vì gây những bệnh nghiêm trọng hơn. Động vật kí sinh ngoài da nếu hiểu theo nghĩa rộng thì bao gồm cả ngành động vật chân khớp hút máu, ví dụ như muỗi.
Bệnh do kí sinh trùng gây ra là một vấn đề lớn, đặc biệt đối với các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới, gần đây các nước ôn đới cũng trở thành nạn nhân của chúng. Trong tất cả các bệnh do kí sinh trùng gây ra, sốt rét vẫn là bệnh làm chết người nhiều nhất trên toàn cầu. Mỗi năm có khoảng 660.000 người chết vì sốt rét, chủ yếu ở Nam Sahara thuộc Châu Phi.
“Bệnh nhiệt đới bị lãng quên” là tên gọi chung cho nhóm bệnh gây ra bởi kí sinh trùng nhưng chưa được sự quan tâm đúng mức của ngành y tế, bao gồm các bệnh như giun chỉ hệ bạch huyết, bệnh mù do giun chỉ onchocerca volvulus, bệnh giun rồng. Bệnh do kí sinh trùng ảnh hưởng hơn 1 tỷ người trên toàn thế giới – gần 1/6 dân số thế giới – chủ yếu ở những nước nghèo. Những bệnh này gây ảnh hưởng đến khả năng làm việc và đi học, gây suy giảm nhận thức và phát triển tinh thần và thể chất, gây gánh nặng lên toàn bộ nền kinh tế.
