Bệnh sán chó Toxocara: Nguyên nhân, triệu chứng và điều trị

Bệnh giun đũa chó Toxocara lây nhiễm cho con người là dạng ấu trùng. Tác nhân gây bệnh là do phân của chó mèo sau khi phóng uế ra môi trường từ 10 đến 21 ngày, giai đoạn này phân khô chứa trứng và ấu trùng Toxocara canis (giun đũa chó), Toxocara cati (giun đũa mèo) sẽ lây bệnh cho người. Do phần lớn là lây nhiễm từ chó nên thường gọi là bệnh sán chó.

>> Những điều cần biết về bệnh sán chó Toxocara

>> Giun đũa chó gây ngứa: Nguyên nhân, triệu chứng và điều trị

Bệnh sán chó Toxocara được phát hiện từ khi nào?

Bệnh giun đũa chó mèo Toxocara hay còn gọi là bệnh sán chó, hay còn có tên gọi là ấu trùng Toxocara di chuyển nội tạng, gây ra bởi sự di chuyển của giai đoạn ấu trùng giun đũa chó Toxocara canis ở nhiều cơ quan khác nhau như tim, gan, thận, phổi, mắt, não, da.

Khái niệm “ấu trùng di chuyển nội tạng” ám chỉ sự di chuyển trong cơ thể người của một loại ấu trùng giun sán thường sống trong cơ thể chó, mèo, lợn, dê, cừu, trâu, bò, đặc biệt là các thú nuôi; trong đó Toxocara canis ở chó là phổ biến nhất, kế đến là ở mèo Toxocara cati ở mèo, Ascaris suum ở heo và Toxocara vitulorum ở trâu bò.

Bệnh giun đũa chó mèo được nhà khoa học Beaver, 1952 phát hiện lần đầu tiên ở trẻ em có hội chứng gan và /hoặc phổi; ấu trùng sán chó Toxocara canis được tìm thấy sau khi giải phẫu tử thi, sinh thiết gan hay phổi.

Bệnh biểu hiện ở mắt được phát hiện vào khoảng năm 1950 - ấu trùng được tìm thấy trong mắt của các bệnh nhân bị viêm nội nhãn hay nghi ngờ ung thư võng mô.

Những nghiên cứu gần đây với kỹ thuật xét nghiệm miễm dịch ELISA đã cho biết tỷ lệ nhiễm ký sinh trùng này trong cộng đồng dân cư ở các nước Châu Âu là từ 0% - 13%, ở Anh là từ 2% - 5%; cho thấy mức độ ô nhiễm đáng kể. Ở Việt Nam là 20%.

Chu kỳ phát triển bệnh giun đũa chó Toxocara diễn ra như thế nào?

Bệnh sán chó Toxocara: tru trình gây tổn thương nội tạng 

Người là ký chủ phụ ngẫu nhiên, người nhiễm ấu trùng Toxocara nhiễm do nuốt trứng có ấu trùng giai đoạn III của Toxocara, ấu trùng Toxocara xâm nhập thành ruột và được chuyên chở theo đường máu đến gan, phổi và những cơ quan khác. Ở những cơ quan này, ấu trùng Toxocara lang thang hàng tuần hay hàng tháng hoặc nằm im, thành những vật lạ gây viêm và kích thích tạo u hạt thâm nhiễm bạch cầu ái toan.

Ngoài người, những loài vật khác như gậm nhấm, cừu, gà, heo, thỏ, chim, côn trùng, và cả giun đất cũng có thể mang ấu trùng của giun Toxocara spp. Tất cả những ký chủ này được gọi là ký chủ ngẫu nhiên, sán chó Toxocara không bao giờ phát triển đến giai đoạn trưởng thành. Vì vậy, ở những người bị nhiễm không bao giờ tìm thấy trứng trong phân.

Nguyên nhân nhiễm bệnh sán chó Toxocara là gì?

Ở trẻ em, các hành vi nguy cơ có thể nuốt phải trứng có ấu trùng của Toxocara canis bao gồm : Lứa tuổi trẻ nhỏ (tuổi nhà trẻ, mẫu giáo) : Trẻ hay nghịch đất, ăn đất, ngậm đồ chơi, mút tay, thống kê cho thấy 30% trẻ em ở lứa tuổi này thường xuyên đưa tay vào miệng.

Với trẻ em tuổi cấp I : Hay nghịch đất, chơi những trò chơi tiếp xúc với đất, cát như : chơi bắn bi, chơi bán đồ hàng, ôm ấp bồng bế chó mèo.

Với trẻ em tuổi cấp II : ít nghịch đất nhiều như hai nhóm trên, nhưng thường hay chơi những trò chơi tiếp xúc với đất như chơi bắn bi, chơi trò chơi bán đồ hàng, nhảy lò cò, chơi đá banh, bồng bế chó mèo, một số trẻ ở lứa tuổi này hay ăn hàng rong, ăn rau sống, tiếp xúc gần gũi với chó mèo.

Những trẻ em trong gia đình có điều kiện kinh tế và trình độ học vấn của cha mẹ hay người chăm sóc chính thấp dễ nhiễm hơn những trẻ trong gia đình có tình trạng kinh tế và trình độ học vấn của cha mẹ hay người chăm sóc chính cao; trẻ ở nông thôn nhiễm cao hơn trẻ ở thành thị, do vùng nông thôn thường nuôi chó mèo thả rong nhiều, trong đất, cát dễ ô nhiễm phân chó mèo. Tuy nhiên, nếu trẻ ở thành thị nhưng, nuôi chó hoặc chơi thể thao tiếp xúc với đất, cát, hoặc có dịp về quê ở vùng nông thôn thì khả năng nhiễm bệnh sán chó Toxocara như trẻ sống ở vùng nông thôn.

Những trẻ xuất thân từ gia đình khá giả, thường nuôi chó mèo nhiều, chó mèo được xem là con vật cưng, trẻ thường xuyên bồng bế, ngủ chung với chó mèo. Có nguy cơ cao nhiễm bệnh sán chó Toxocara.

Đối với người lớn, nhiễm bệnh sán chó Toxocara gặp ở mọi lứa tuổi, nhiều nhất là độ tuổi lao động, tỷ lệ nhiễm bệnh sán chó Toxocara ở nam và nữ gần bằng nhau, bệnh sán chó Toxocara gặp ở những người sống ở nông thôn nhiều hơn ở thành thị, nhiều người có trình độ học vấn thấp, thu nhập thấp, có những hành vi nguy cơ như tiếp xúc đất, cát, vệ sinh cá nhân kém, có tiếp xúc thường xuyên với chó mèo, nuôi chó mèo như những con vật cưng, ăn rau sống không rửa kỹ,…

Triệu chứng lâm sàng bệnh sán chó Toxocara ở trẻ em

Hội chứng ấu trùng di chuyển nội tạng và hội chứng ấu trùng di chuyển ở mắt.

Hội chứng ấu trùng di Toxocara chuyển nội tạng ở trẻ em bao gồm những biểu hiện lâm sàng như sau :

Bệnh sán chó Toxocara gây tổn thương thần kinh như : Đau nhức đầu, động kinh, cử động bất thường, rối loạn hành vi, yếu liệt cơ, yếu liệt chi.

Bệnh sán chó Toxocara ở da với những biểu hiện như : xuất huyết dưới da thường gặp nhiều nhất là bầm da, nổi mề đay, nổi cục u ở da, sung phù một vùng da.

Bệnh sán chó Toxocara gây tổn thương hô hấp như : xuất hiện ho kéo dài, điều trị theo phác đồ thông thường không thuyên giảm, thường kèm xét nghiệm công thức máu có tỷ lệ bạch cầu ái toan tăng cao.

Bệnh sán chó Toxocara gây tổn thương mắt

Bệnh sán chó Toxocara gây rối loạn tiêu hóa:  như đau bụng, tiêu chảy đầy hơig kéo dài không rõ nguyên nhân, kèm gan to lá lách to

Bệnh sán chó Toxocara gây sốt kéo dài không rõ nguyên nhân, các xét nghiệm thông thường đều âm tính, tuy nhiêm xét nghiệm công thức máu có bạch cầu ái toan tăng cao.

Đau khớp, sốt, ói, kèm bạch cầu ái toan tăng cao.

Gầy ốm, xanh xao, mệt mỏi, chán ăn, kém tập trung.

Bệnh sán chó Toxocara gây ở thận: hội chứng thận hư, viêm cầu thận cấp.

Một số trường hợp bệnh xuất hiện ở nhiều cơ quan khác nhau, dễ nhầm lẫn với những bệnh nội khoa khác. Như da liễu, tiêu hóa, hô hấp, thần kinh,…

Thông thường đa số bệnh nhân có công thức máu có bạch cầu ái toan tăng cao và kéo dài nên nghĩ đến nhiễm bệnh sán chó Toxocara

Hội chứng ấu trùng Toxocara di chuyển ở mắt

Gắp ấu trùng sán chó Toxocara trong mắt bệnh nhân

Bệnh nhân xuất hiện các dấu hiệu ở mắt như:

Viêm màng bồ đào tại mắt, bệnh thường biểu hiện trên lâm sàng với 3 hình thái : viêm mủ nội nhãn nội sinh tại mắt, u hạt cực sau vùng hoàng điểm hoặc giữa gai thị - hoàng điểm và u hạt ở võng mạc chu biên. Phải nghĩ đến bệnh ngay ở một trẻ viêm màng bồ đào một bên mắt, với hình ảnh đáy mắt có ổ tổn thương ở hoàng điểm hoặc ở võng mạc chu biên tại mắt.

Triệu chứng chính là dấu hiệu mờ mắt, không đau nhức mắt, không viêm đỏ mắt, nên khó phát hiện sớm. Chẩn đoán phân biệt đáng ngại nhất trên lâm sàng của bệnh ấu trùng di chuyển đến mắt là u nguyên bào võng mạc, cần xác định sớm qua hình ảnh siêu âm và Doppler hoặc CT – Scan để có hướng điều trị thích hợp.

Viêm kết mạc : Kết mạc viêm nhẹ, hơi đỏ, thường kèm ngứa, thường được bác sĩ nhãn khoa chẩn đoán là viêm kết mạc dị ứng.

Ở người lớn chủ yếu là hội chứng ấu trùng di chuyển nội tạng, bệnh ở mắt rất hiếm.

Các thể lâm sàng ở người lớn được chia theo cơ quan bị tổn thương, bao gồm các thể : Thần kinh – cơ, mẩn ngứa ngoài da, rối loạn tiêu hóa, tổn thương hệ hô hấp, giả hệ thống*, thể khác**.

Thể giả hệ thống : Bệnh có biểu hiện tổn thương ở nhiều cơ quan, giống bệnh toàn thân.

Thể khác : Bệnh nhân có biểu hiện thiếu máu, xanh xao, mệt, gầy ốm, công thuức máu có bạch cầu ái toan tăng cao, huyết thanh chẩn đoán (+) với Toxocara. Trong các thể bệnh, thể thần kinh – cơ chiếm đa số.

Triệu chứng lâm sàng bệnh sán chó Toxocara ở người lớn

Thể thần kinh – cơ (theo thứ tự tỷ lệ giảm dần): Nhức đầu, sung đau cơ, yếu nửa người, liệt, co giật, chóng mặt, động kinh, viêm não – màng não.

Thể ngoài da : Nổi cục u dưới da, nổi mề đay, sung phù một vùng da.

Một số hình thái tổn thương da do nhiễm ấu trùng Toxocara

Thể tiêu hóa : Đau bụng, tiêu chảy, rối loạn tiêu hóa dễ nhầm với bệnh giun lươn và bệnh viêm đại tràng mạn.

Thể hô hấp : Tràn dịch màng phổi, ho kéo dài.

Trong thể thần kinh – cơ, bạch cầu ái toan trong 1/3 các trường hợp; trong khi các thể không phổ biến, bạch cầu ái toan là một triệu chứng gợi ý để cho y lệch huyết thanh chẩn đoán ký sinh trùng nội tạng trong đó có huyết thanh chẩn đoán Toxocara.

Chẩn đoán bệnh sán chó Toxocara

Dựa vào lâm sàng

Nghi ngờ cho làm công thức máu, công thức bạch cầu, chú ý bạch cầu ái toan, tốc độ lắng máu VS, yếu tố viêm CRP.

Xét nghiệm đặc thù

Để loại trừ hoặc hỗ trợ cho chẩn đoán nếu có điều kiện.

Huyết thanh chẩn đoán Toxocara spp.

Lấy 1-2 ml máu đông. Sử dụng kỹ thuật ELISA OD với kháng nguyên ES (người ngoại tiết-phân tiết) từ ấu trùng giai đoạn 2 của Toxocara canis. Kết quả dương tính khi hiệu giá kháng thể từ 1/800 trở lên, thường dương tính ở các hiệu giá 1/800, 1/1.600, 1/3.200.

Điều trị bệnh sán chó Toxocara

Do tỷ lệ dương tính giả và phản ứng chéo trong xét nghiệm bệnh sán chó Toxocara là cao, nên trước khi sử dụng thuốc để điều trị bệnh sán chó Toxocara cần có đủ cơ sở chẩn đoán là nhiễm bệnh như:

- Xét nghiêm ELISA OD dương tính

- Có thể có tăng bạch cầu ái toan, tăng tốc độ lắng máu VS, có yếu tố viêm

- Có yếu tố dịch tễ, sinh sống ở nơi có thói quen nuôi chó thả rong

Cách chữa trị sán chó là điều trị nội khoa, phối hợp thuốc diệt ký sinh trùng với thuốc kháng viêm, kháng H2, thuốc giảm ngứa nếu có. Thời gian điều trị bệnh sán chó Toxocara từ 1 đến 3 đợt, mỗi đợt 5 đến 15 ngày, bác sĩ kê toa, bệnh nhân nhận thuốc về nhà điều trị, không cần nằm lại viện. Người bệnh tuân thủ liệu trình điều trị, không sử dụng rươu bia, cà phê, thuốc lá trong thời gian điều trị và tái khám đúng hẹn.

Dự phòng bệnh sán chó Toxocara

Dự phòng bệnh sán chó Toxocara cho trẻ em

Không cho trẻ nghịch đất, ăn đất, mút tay. Nếu không thể, chỉ nên cho trẻ chơi ở những nơi không có chó mèo lui tới. Giáo dục vệ sinh cá nhân cho trẻ, rửa tay trước khi ăn.

Dự phòng bệnh sán chó Toxocara đối vơi người lớn

Sau khi tiếp xúc đất nên rửa tay thật kỹ.

Rửa rau hay trái cây thật kỹ trước khi ăn.

Không nên ăn sống hay tái các món lòng heo, gà, thỏ, cừu…

Dự phòng bệnh sán chó Toxocara đối với cả trẻ em và người lớn

Tránh tiếp xúc trực tiếp với chó mèo, đặc biệt chó mèo là con vật cưng.

Nếu không thể, nên xổ giun định kỳ cho chó mèo. Nuôi chó mèo không nên thả rong để làm giảm bớt ô nhiễm môi trường. 

Bác sĩ. Nguyễn Ngọc Ánh

PHÒNG KHÁM KÝ SINH TRÙNG SÀI GÒN
CHUYÊN GIA VỀ NGỨA VÀ GIUN SÁN
Địa chỉ: Số 74 Trần Tuấn Khải, P.5, Q.5,TP.HCM
Tư vấn: 0912444663 - Hotline: 02838302345
Mở của từ thứ 2 đến thứ 7 từ 7h đến 17h. Nghỉ ngày CN
Thời gian trả kết quả xét nghiệm trong ngày

Tags: bệnh sán chó, sán chó là gì, thuốc trị sán chó, dấu hiệu bị sán chó, xét nghiệm sán chó